Kavram nedir ?
Bu Yazıda Neler Var
Sponsorlu Bağlantılar
Kavram, nesnelerin zihnimizdeki tasarımıdır. Terim ise kavramların dil ile ifadesidir. Kavram bir nesneyi, terim ise kavramı gösterir.
1. Kavram Çeşitleri
Mantık her kavramı öncelikle “Nelik” ve “Gerçeklik” olarak ele alır. Nelik, bir kavramın zihinde taşıdığı tüm anlamlardır. Gerçeklik ise bir kavramın dünyada taşıdığı tüm somut özelliklerdir. Bir varlığın gerçekliÄŸi olsa da henüz algılanmamışsa neliÄŸi oluÅŸmaz. Her neliÄŸi olan kavramın ise dış dünyada bir karşılığı olmayabilir (örneÄŸin, hayali varlıklar). Ama her kavramın bir neliÄŸi vardır.
a. Tek Tek Ele Alınışlarına Göre Kavramlar
– Tümel, Tikel ve Tekil: EÄŸer bir kavram, ifade ettiÄŸi grubun tamamını kapsıyorsa (bütün insanlar, tüm gezegenler, tüm çiçekler…) “tümel” ; eÄŸer ifade ettiÄŸi grubun tümü kadar büyük, bir tek üyesi kadar küçük olmayan bir kısmını kapsıyorsa (bazı insanlar, bir kısım gezegenler, birkaç çiçek…) “tikel” ; eÄŸer gruptaki yalnızca bir elemanı kapsıyorsa (Ali, AyÅŸe, Dünya, papatya…) “tekil” kavramdır.
– Yalın ve Karmaşık: İçlemi az olan genel kavramlara “Yalın”, içlemi fazla olan özel kavramlara "Karmaşık” denir.
– Olumlu ve Olumsuz: De Morgan adlı düşünüre göre bir ÅŸeyin kendisi ve kendisinin deÄŸillenmesi evreni kapsamalıdır. “Üçüncü halin imkansızlığı” ilkesi bunu gerektirmektedir. Bu nedenle bu ÅŸeyin kendisine (güzel, iyi, insan, kötü…) “Olumlu” (Pozitif), deÄŸillenmesine (güzel olmayan, iyi olmayan, insan olmayan, kötü olmayan…) “Olumsuz” (Negatif) kavram denir.
Uyarı: “Ä°yi” ve “kötü olmayan” aynı anlamlara gelseler de farklı gruplarda deÄŸerlendirilirler. Çünkü mantık, anlama deÄŸil, biçime dikkat etmektedir.
– Soyut ve Somut: Bir kavram, gerçekliÄŸi olan bir nesneye karşılık geliyorsa “somut”; bir nesnenin ya da nesnelerin ortak özeliÄŸini ifade ediyorsa “soyut” kavramdır.
– Kollektif ve Distribütif: Bir kavram insanlar grubunu iÅŸaret ediyor ve grubun tamamını ifade ediyorsa kollektif (ortak) kavram; kavram insanlar grubunu iÅŸaret ediyor ama gruptaki bir bireyi ifade ediyorsa distribütif (dağıtılmış) kavramdır.
b. Birbirleriyle İlişkilerine Göre Kavramlar
- Özlük ve Ä°lintilik: Bir kavram, sadece baÅŸka bir kavramın özelliÄŸini belirtiyorsa “özlüğü”; kavram, diÄŸer kavram ile birlikte baÅŸka kavramlarında özelliÄŸini belirtiyorsa, yani ortak bir özellik ise bu durumda “ilintiliÄŸi” olur.
ÖrneÄŸin : “Ä°nsan, elektronik alet yapandır.” ifadesinde “elektronik alet yapmak” sadece insana özgü olduÄŸu için “insan” kavramının “özlüğü” olur. Ancak “Ä°nsan, hareket edendir.” ifadesinde “hareket etmek” insan dışında diÄŸer canlılarda da görüldüğünden “insan” kavramının “ilintiliÄŸi”dir.
2. Kavramlar Arası İlişkiler
a. EÅŸitlik Ä°liÅŸkisi
Eğer, iki kavram, karşılıklı olarak birbirlerinin tüm elemanlarını kapsayıp, bünyelerinde barındırıyorlarsa bu kavramların aralarında eşitlik ilişkisi vardır.
b. Ayrılık İlişkisi
Eğer, iki kavram, birbirlerinin hiçbir elemanını kapsamıyor ve bünyelerinde barındırmıyorlarsa bu kavramların aralarında ayrıklık ilişkisi vardır.
c. Tam GiriÅŸimlilik Ä°liÅŸkisi
Eğer, bir kavram, diğer bir kavramın tüm elemanlarını kapsıyor; ancak daha özel olan kavram, diğerinin sadece bazı elemanlarını kapsıyor ise bu kavramların arasında tam girişimlilik ilişkisi vardır.
d. Eksik GiriÅŸimlilik Ä°liÅŸkisi
Eğer, iki kavram da karşılıklı olarak birbirlerinin bazı elemanlarını kapsıyorlarsa, aralarında eksik girişimlilik ilişkisi vardır.3. Tanım Nedir
Herhangi bir kavramın anlamını, diğer kavramları kullanarak daha anlaşılır hale getirmektir.
Tanımın Özellikleri
– Tanım tam olmalıdır. Yani tanımlanan kavrama dahil tüm elemanlar tanımda kapsanmalı, o kavrama dahil olmayanlar dışarıda bırakılmalıdır.– Bilinmeyen bir kavramla tanım yapılmamalıdır.
– Tanımda kısır döngü bulunmamalıdır. Yani açıklaması tanımlanan kavrama baÄŸlı baÅŸka bir kavram tanımda olmamalıdır.
– Tekil terimler tanımlanamaz, ancak detaylı tasvirleri yapılabilir.
– Tanım ne çok kısa ne de çok uzun olmalıdır.
Tanımlar, kavramın içleminde veya kaplamında bulunan kavramlara dayanarak, bir de başka kavramlarla yeni ilişki bağları kurularak yapılabilir.
a. İçlemine ve Kaplamına Göre Tanımlar
Bir kavram, bünyesinde taşıdığı özelliklerin açıklanmasıyla yapılıyorsa (Örn: “AÄŸaç, bitkidir”; “Ä°nsan, varlıktır”…) içlemine göre; kapsamına eÅŸit bir kavramla yapılıyorsa (Örn: “Canlı, yaÅŸayandır”; “Yarasa, memeli, uçan bir kuÅŸtur”…) kaplamına göre tanımdır.
b. Ad ve Nesne Tanımları
Bir kavram, baÅŸka kavramlarla zihinden yeni iliÅŸkiler kurularak açıklanıyorsa (Örn: “Araba, çağımızın gerekleri arasında sayılan, önemli bir araçtır”; “Çikolatalı pasta, dünyanın en güzel yiyeceÄŸidir”…) ad tanımı; deney ve gözlem ile ispatlanmış bir özellik yüklenerek açıklama yapılıyorsa (Örn: “Su, deniz seviyesinde 100 oC’ de kaynar”; “metaller, ısınınca genleÅŸir”…) nesne tanımıdır.
Benzer Yazilar
| En Son Eklenenler
En Çok Okunanlar
|
